Europakenner Hendrik Vos is een groot bewonderaar van Robert Schuman, een van de grondleggers van de Europese Unie, voor wie een proces tot zaligverklaring loopt. Hij hoopt dit proces een handje te helpen door een wonder te laten erkennen, namelijk hoe hij zelf ongedeerd uit een auto-ongeluk kwam. Maar dit terzijde, want het Vaticaan onderzoekt de zaak in alle discretie.
Wat zie je?
Hendrik Vos • Ik zie erg veel: het licht van de zon, pril in de ochtend, mensen die wat rondsloffen of net hard aan het werk zijn, de damp van de koffie op een terras, het lieveheersbeestje dat te vroeg ontwaakt is, grauwe rommel op een stortplaats of verbluffende architectuur. Het is niet alleen een kwestie van zien, het is ook ruiken, voelen, luisteren. Ik ga veel fietsen en lopen, maar doe het nooit met oortjes. Ik wil gewaarworden wat er rondom mij gebeurt. Ik heb het moeilijk met intense prikkels en kan overweldigd worden door een grote vermoeidheid, maar uiteindelijk haalt de nieuwsgierigheid het altijd weer.
Waarover praat je veel?
Beroepshalve praat ik veel over de eenmaking van Europa. Ik spreek voor studenten, maar geef ook lezingen en momenteel trek ik rond met een theatervoorstelling, samen met de Nederlandse cellist Frans Grapperhaus, geregisseerd door Filip Standaert.
Ik wist niet veel van de Europese Unie toen ik professor werd. Ik had collega’s die zich bezighielden met lokale, nationale en internationale politiek. Europa bleef over, en zo kwam het bij mij terecht. Ik was niet zo blij in het begin, want het leek me saai en suf. Maar ik raakte er gaandeweg door gefascineerd. Hoe werk je samen op dit continent, waar we de gewoonte hadden om elkaar met grote regelmaat op het slagveld de kop in te slaan? Hoe ontstaat zo'n unie waarbij allerlei landen, met uiteenlopende talen, achtergronden en belangen toch meer en meer de handen in elkaar slaan? Achteraf lijkt het allemaal zo vanzelfsprekend, maar in werkelijkheid kon het altijd anders kantelen.
Geschiedenis maken, is altijd mensenwerk en dikwijls speelt ook het toeval een rol, een gelukje, een onverwachte omwenteling.
Ik vind het een hoopvolle gedachte, want het betekent dat we ook de toekomst nog in handen hebben en niet gedoemd zijn om ergens te pletter te storten. Al improviserend, knutselend en soms vast ook prutsend, timmeren we verder aan dit intrigerende project.
Waarom twijfel je?
Ik twijfel veel en vaak. Vroeger had ik bewondering voor mensen met ijzersterke en onwankelbare principes, die totterdood voor hun overtuiging zouden strijden. Ik heb gaandeweg ontdekt dat dit gevaarlijk is. De meeste kwesties kunnen ook vanuit een andere invalshoek bekeken worden, die niet per definitie belachelijk, minderwaardig of fout is. Wie heel hard overtuigd is van het eigen gelijk, heeft meestal niet de moeite gedaan om de zaken eens anders te bekijken. Tegelijk wil ik niet alles relativeren.
Er zijn best wel een paar zaken waar ik niet aan wil twijfelen, zoals het belang van de menselijke waardigheid en van de rechtstaat.
Dat is een sokkel, daarop bouwen we onze maatschappij. Daar wil ik voor vechten.
Waarover maak je je zorgen?
De polarisering in de maatschappij en hoe sommige politici olie op het vuur gieten omdat ze denken dat ze kiezers kunnen winnen door autoritair, brutaal of spottend te zijn, door te doen alsof zij alleen het grote gelijk hebben en te suggereren dat hun tegenstanders vijanden zijn met een duistere agenda. Natuurlijk zijn er meningsverschillen, als het gaat over hoe we onze samenleving organiseren en hoe we de uitdagingen best aanpakken en wat de grootste prioriteit verdient. Dat hoort zo in een democratie. En dan gaan we beschaafd met elkaar in debat. We houden rekening met fundamentele waarden, met wat de wetenschap ons zegt en met het feit dat anderen soms andere gevoeligheden hebben. Met een beetje empathie zoeken we samen een uitkomst en bouwen we bruggen. Dat is hoe het zou moeten. Maar zo gaat het vaak niet. Nogal wat politici doen het omgekeerde en proberen mensen tegen elkaar op te zetten. Dat is zorgwekkend, want zo wordt het fundament uit de democratie geslagen.
Waarvoor ben je bang?
Onverschilligheid, gebrek aan mildheid en een tekort aan empathie in de samenleving maken me bang. Soms heeft het te maken met gewenning aan onrecht. Kijk naar de manier waarop met vluchtelingen wordt omgegaan, of met migranten in het algemeen. Het is een heel moeilijk thema, er zijn spanningen en niemand zegt dat het gemakkelijk is om een maatschappij met veel diversiteit goed te doen werken. Maar een probleem is nog nooit opgelost geraakt door de kop in het zand te steken. Er is veel ellende rondom ons en we proberen die buiten beeld te houden door muren te bouwen en bootjes terug te duwen en migranten te ontmenselijken, waardoor het niet zo erg lijkt om erop te knuppelen. Ik ben bang dat we dit gewoon worden en onze verontwaardiging verliezen.
Waar is je geloof?
Geen idee. Ik ben er ook niet naar op zoek. Ik voel niet de drang om alles te willen snappen, te verklaren of uit te leggen, en dus ook niet om er een passe-partout als God voor te gebruiken. Er zijn vele dingen die ik niet scherp vatten kan en waar een waas van mysterie over hangt. Hoe vriendschap werkt, of liefde, waarom je overrompeld kan worden door angst of schoonheid, hoe een lied of een schilderij of een verzameling van woorden me tot tranen toe mee kunnen slepen. Waarom ik me op het ene moment zwaar voel en op het andere moment gewichtloos. Ik kan moeilijk geloven dat het allemaal een kwestie is van wat chemische stoffen die in mijn hoofd borrelen en schuimen. Er is, denk ik, meer aan de hand, maar ik hoef het niet per se te doorgronden.
Wie of wat zoek je?
Ik ben vaak op zoek naar de juiste woorden. Ik ben columnist bij De Standaard, en het is zwoegen om een tekst goed op papier te krijgen, met de woorden die precies uitdrukken wat ik wil zeggen, met de juiste kleur en de juiste klank. Maar ook buiten mijn professionele leven loop ik vaak lang te zoeken naar de goede woorden. Daarom zwijg ik soms lang, want zodra iets gezegd is, kan ik het niet meer ontzeggen. Maar als het dan lukt om iets precies zoals ik het wil onder woorden te brengen, dan kan dat me wel erg blij maken.
Ontdek de podcast Het mirakel van Schuman.