Eerst een cijfer om even bij stil te staan: 1.944 begraafplaatsen telt Vlaanderen. Dat zijn er meer dan zes per gemeente. De voorbije jaren zijn al heel wat gemeentebesturen gestart met het vergroenen van hun begraafplaatsen. Amber Claeys (21) uit het West-Vlaamse Damme schreef er aan Hogeschool PXL Green & Tech haar scriptie over. Ze inventariseerde 61 begraafplaatsen in Haspengouw.
‘Veel begraafplaatsen zijn nog altijd heel sterk versteend, met veel kiezel. Het enige groen is dan meestal een stukje haag en wat grafbeplanting’, stelde Amber vast. ‘Dat is nochtans niet altijd zo geweest.
Als je naar de geschiedenis kijkt, zie je dat een begraafplaats vroeger verschillende functies had.
Het was vaak een boomgaard of een grasland dat begraasd werd door een herder met een kudde, of gebruikt werd om maaisel of hooi te oogsten. In de 18de eeuw is heel veel van het groen verdwenen.’
Groene oase
Een begraafplaats bezoeken is geen prettige activiteit, maar het hoeft daarom niet noodzakelijk een plek te zijn waar je met tegenzin naartoe gaat. ‘Een begraafplaats is een plek van ingetogenheid en verdriet, maar het hoeft de bezoeker niet nog meer te deprimeren”, zegt Amber. “Ik heb een aantal mensen gesproken die zeiden dat het hen een bepaalde rust geeft om te weten dat hun geliefde op een mooie begraafplaats een mooie plek heeft gekregen. Dat kan dan gaan om iemand die van de natuur hield en die — om het cru te zeggen — niet tussen de kiezels een laatste rustplaats krijgt maar temidden een groene oase.’
Amber kreeg het idee voor haar scriptie toen ze in september 2021 in het Duitse Freiburg het kerkhof bezocht. ‘Dat is gelegen in het historische centrum van de stad. Toen we door de mooie poort binnengingen, kwamen we terecht in een groene, serene oase midden het versteende stadscentrum. Ik herinner mij nog dat ik daar mensen zag eten op een bankje. Een jogger was een rondje aan het lopen over de zijpaden.
Mensen maakten er wandelingen tijdens hun pauze.
Die begraafplaats was echt een plek waarmee heel respectvol werd omgegaan, maar die wel mensen bij elkaar bracht. En dat vond ik heel mooi.’
Onderhoud
Wat houdt Vlaamse gemeenten tegen om hun begraafplaatsen verder te ‘verlevendigen’? Is dat toch nog het klassieke idee dat een begraafplaats kiezel en steen moet hebben? ‘Enerzijds is dat wel zo, maar gemeenten voelen ook dat het moeilijker wordt om een kiezelvlakte onkruidvrij te houden, aangezien er een verbod is op het gebruik van pesticiden. Maar, zeggen ze dan, als we daar planten en bloemen zetten, moeten we daar ook mensen van de groendiensten voor vrijmaken om dat te onderhouden.
Dat is een grote denkfout, die veel mensen trouwens maken.
Het is wetenschappelijk bewezen dat er minder tijd en energie kruipt in het onderhouden van de juiste planten op de juiste plaats en het juiste assortiment dan het onkruidvrij houden van een begraafplaats.”
Amber Claeys stelde in het kader van haar scriptie een brochure samen om lokale besturen op weg te helpen naar groenere begraafplaatsen. ‘Ik heb dat gedaan aan de hand van zes uitgangspunten waarvan de beginletters het woord SEREEN vormen: soortgericht, ecosysteemdiensten, recreatie, educatie, erfgoed en natuurverbinding.‘
Les op de begraafplaats
‘Bepaalde soorten planten, bloemen en bomen verkiezen juist de unieke biotoop van een begraafplaats. Als ecosysteem en verbinding met de natuur is een begraafplaats vaak de enige groene zone binnen een verstedelijkte kern en kan het een plek zijn die voor verkoeling kan dienen in de zomer. Of een plek waar regenwater nog de grond in kan trekken. Educatie en recreatie kan een heel brede betekenis hebben. Een school kan lessen op een begraafplaats organiseren. En dan denk ik aan aardrijkskunde over gesteenten, of geschiedenis over de vroegere bewoners van de streek. En ten slotte is het belangrijk aandacht te hebben voor funerair erfgoed, waarvan vandaag de dag heel wat bedreigd is.’
‘Kortom: het potentieel van begraafplaatsen als multifunctionele, openbare ruimten wordt nog te vaak over het hoofd gezien‘, besluit Amber, die met grote onderscheiding afstudeerde.
Met haar scriptie behaalde ze de (gedeelde) eerste prijs op de Future Proef Awards. Dat is een nieuwe Vlaamse afstudeerprijs die eindwerken beloont die bijdragen aan een duurzame toekomst.
Auteur: Philippe Ghysens